آموزش آنلاین موسیقی | آموزش سنتور مقدماتی (متد پایور)

آوای پر طنین و پر غنای موسیقی برخاسته از سنتور فقط محدود به صدای نت آن نیست و ادغام طیفی از صدا های فرعی با صدای اصلی است که آن را گوش نواز کند. اگر صرف اینکه فقط به صدای سنتور علاقه دارید می خواهید آن را بیاموزید بهتر است ابتدا اطلاعات خود را در این زمینه با کمک دانش نامه سنتور، اساتید و نوازندگان و... افزایش دهید تا بتوانید بهتر تصمیم بگیرید. با ما همراه باشید تا این در این مطلب این ساز اصیل موسیقی ایرانی را بهتر بشناسید.

معرفی اجمالی ساز سنتور

سنتور که به شکل سازی ذوزنقه ای شکل ساخته می شود متعلق به گروه ساز های زهی مضرابی است. معمولا برای ساخت این ساز از چوب و فلز استفاده می شود.

در زمان نواختن هنرمند باید ضلع بزرگتر را به شکل افقی در رو به روی خود بگذارد تا به کمک مضراب های چوبی آوای دلکشی را بنوازد. از اصلی ترین بخش های این ساز می توان به جعبه صوتی، خرک، گوشی و سیم گیر اشاره کرد.

یکی از اشتباهات رایج در یادگیری سنتور، خرید ساز نامناسب و بی‌کیفیت است. حتما قبل از اقدام، مشورت با افراد خبره را فراموش نکنید. بهتر است خرید ساز خود را از جلسه دوم به بعد بگذارید تا نکات مهم را از استاد خود جویا شوید.

برای نوازندگی با سنتور که به دو مضراب چوبی نیاز است. آواهای تولید شده از این ساز ممکن است از بم تا زیر متفاوت باشند که با اندازه سنتور ارتباط مستقیم دارند.

از مشخصات ویژه سنتور می توان به موسیقی شفاف و دل انگیز آن اشاره کرد که چه برای تک نوازی و چه هم نوازی بسیار مناسب است. شاید وسعت بالای صدا دهی سنتور (بیش از ۴ اکتاو) از جمله دلایل آن باشد.

در حال حاضر ساز هایی که شباهت زیادی به سنتور دارند در کشور های عراق، ترکیه، سوریه، مصر، پاکستان، هند، تاجیکستان، چین، ویتنام، کره و حتی یونان نیز رایج هستند.

تاریخچه سنتور

نوازندگی با سنتور در موسیقی ایران زمین قدمتی طولانی دارد. سنگ تراشی های آشور و بابلیان (۵۵۹ پیش از میلاد) گواه آن هستند که سنتور از کهن ترین ساز های موسیقی  بوده که طنین آن دل ها را جلا می داد.

تاکنون شواهدی که اثبات کند این ساز نخستین بار در چه کشوری رایج بود به دست نیامده است البته آشنایی ایرانیان با این ساز به قبل از ظهور اسلام بر می گردد.

نوازندگی سنتور در دوران قاجار

گروهی معتقدند که در ساخت این ساز زهی کوبه ای، ابونصر فارابی نقش بسیاری داشته است. دوران قاجار را عصر تار می نامند به دلیل اینکه محبوبیت ساز های اصلی همچون تار، تنبک و کمانچه در بین پادشاهان و هنر دوستان بیشتر از نوای سنتور بود.

ولی علاقه شاهان قاجار به موسیقی به کسی پوشیده نیست حتی نگار گری ها و مینیاتور های به جا مانده از آن دوران گواه آن هستند که سنتور نیز در اوایل حکومت آنان از رایج ترین ساز های موسیقی در بین هنرمندان آن دوران بود.  اما کم کم رو به فراموشی رفت.

سنتور در موسیقی سایر کشورها

این ساز ذوزنقه ای شکل در بین مردمان هنر دوست سایر کشور ها به اسامی دیگر شناخته می شود. از جمله می توان به یان کین در کشور چین، دالسی مر در اروپای شرقی، باتر فلای ها در انگلیس، مک پر در بین مردمان آلمان و اتریش و... اشاره کرد. البته هندیان به این ساز همانند ما سنتور می گویند.

سنتور امروزی که در موسیقی سنتی رواج دارد مرهون تغییرات و پیشرفت زیادی است که در این ساز رخ داده است.

معرفی قسمت های مختلف ساز سنتور

● جعبه صوتی

 صفحه ذوزنقه شکلی که در سنتور می بینید توسط کلاف های چهار گانه اتصال یافته اند و جعبه صوتی نام دارد. ضلع بزرگتر در اندازه ۹۰ سانتی متری ساخته می شود در حالی که ضلع کوچک تر اندازه ابعاد آن فقط ۳۶ سانتی متر است.

سطوح جانبی آن نیز ۶ سانتی متر ارتفاع دارند ولی قاعده آن به ۲۶ سانتی متر می رسد. چوب های درختان گردو، آزاد و فوفل با توجه به استحکام بالایی که دارند بهترین انتخاب برای ساخت سنتور هستند.

● جنس جعبه سنتور

 همانطور که اشاره شد بهترین چوب برای ساخت جعبه سنتور، درخت گردو است اگرچه برخی از سازندگان ممکن است چوب درختان راس، آزاد، رز وود، فوفل و... را نیز به کار گیرند.

زمانی می توان گفت که صدای سنتور که هنرمند می نوازد از کیفیت مطلوب برخوردار است که ساز آن ها حتی از نظر جنس چوب و پارامتر هایی همچون عمر درخت، قطر تنه، منطقه، زمان خشک شدن آن و حتی روش خشک شدن، استاندارد باشد.

سازندگان سنتور سعی می کنند از چوب درختانی استفاده کنند که کهنگی و قدمت بالای آن محرز شده باشد تا به طنین آوای ساز ضربه نخورد.

● صفحه رو

از دیگر بخش های مهم سنتور، صفحه رو است که باید حتما از چوب های بسیار با کیفیت برای ساخت آن استفاده شود.

اگر با دقت به این قسمت نگاه کنید می توانید دو گل مشبک را ببینید که به خارج شدن بهتر اصوات کمک می کنند. هم چنین برای عبور سیم ها در اطراف صفحه، دو ردیف سه تایی خرک تعبیه می شود.

● گل روی جعبه سنتور

گل سنتور در واقع دو سوراخی است که شبیه به گل روی صفحه ساز تعبیه می شود. نقش آن فقط محدود به زیبا کردن ساز نیست بلکه به برقراری رزناس در داخل جعبه کمک زیادی می کند.

● ضخامت صفحه و کف سنتور

در تنظیم آوای موسیقی سنتور فقط پل تاثیر گذار نیست و حتما باید به مواردی همچون ضخامت صفحه و کف نیز توجه کنید. اساتید ساز هایی را پیشنهاد می کنند که ضخامت کف آن ها بین ۷ تا ۹ میلی متر و صفحه نیز از ۵/۵ تا ۵/۷ میلی متر باشد.

● پل ها

در سنتور پل های استوانه ای شکل که ضخامتی معادل یک مداد دارند در درون جعبه صوتی قرار می گیرند. آن ها را در بین صفحات زیر و رو می توانید ببینید.

کاربرد پل ها باعث می شود که نه تنها به صفحه رو فشار کمتری وارد شود بلکه مانع نشست صفحه نیز می شوند. ایجاد تعادل در طنین آوا نیز از دیگر مسئولیت های این بخش است. پل های شانه ای معمولا در ساز هایی که جعبه صوتی بزرگتری دارند استفاده می شود.

● خرک

خرک از دیگر بخش های سنتور است که به صورت استوانه ای با ارتفاع ۲ و ضخامت یک و نیم سانت از چوب ساخته می شود.

اگر به آن با دقت نگاه کنید برش هایی که در سطوح جانبی آن هست را می توانید ببینید که از سمت انتهایی پهن و مسطح بر صفحه ساز گذاشته می شود.

 ۹ عدد خرک در قسمت راست ساز و ۹ عدد نیز در قسمت چپ تعبیه می شود که بالاتر بودن ارتفاع خرک های سمت چپ سبب می شود سیم ها که معمولا به صورت دسته های چهار تایی هستند از روی هر خرک عبور کنند تا کوک آن ها همزمان صورت گیرد.

● مفتول روی خرک

رسا و شفاف بودن صدای سیم ها در سنتور به خاطر مفتولی است که روی شیار هر خرک تعبیه می شود. این مفتول ساچمه مانند یک و نیم سانتی متر امتداد دارد و ضخامت آن در حدود ۳ میلی متر است تا از اتصال سیم با چوب ممانعت کند.

● گوشی ها

میله هایی که از فولاد یا فلزات ضد زنگ ساخته می شوند، گوشی های سنتور هستند که تعداد آن ها به ۷۲ عدد می رسد.

آن ها را می توانید به صورت ردیف های چهار تایی (مجموعاً ۱۸ ردیف) در درون بدنه کلاف سمت راست سنتور ببینید. شکل بخش بیرونی گوشی ها متنوع است ممکن است به شکل مستطیل، مربع و حتی چند بر ساخته شوند.

سوراخی که در قسمت بیرونی تراش می خورد کمک می کند تا با وارد کردن سر سیم به داخل آن، اضافه سیم به دور آن پیچ بخورد.

● نقش گوشی و سیم گیر

در سنتور، کوک و تنظیم ساز به کمک گوشی هایی که در طرف راست آن و بر قسمت کلاف هست صورت می گیرد. زمانی هنرجو می تواند یک کوک خوب و دقیق انجام دهد که نحوه سوراخ کاری و برق زدن آن به درستی صورت گرفته باشد.

● کلید کوک

کلید کوک سنتور را از فلز و به شکل T می سازند. از چوب یا پلاستیک برای ساخت بخشی از آن که در دست قرار می گیرد استفاده می شود. هم چنین می توانید مشابه تراش سر گوشی، سوراخ کم عمقی را در انتهای قسمت دیگر ببینید.

● شیطانک

شیطانک ها که در اطراف صفحه رویی ساز دیده می شوند به صورت دو قطعه هستند که علی رغم باریک و بلند بودن، ارتفاعی معادل طول قاعده ذوزنقه دارند و از چوب ساخته می شوند.

 برای سهولت عبور و جدا کردن بهتر سیم های سنتور، شیار های کم عمقی در سطح رویی آن تعبیه می کنند تا از هر شیار، یک سیم عبور کند. هم چنین شیار دیگری نیز در امتداد این دو شیطانک وجود دارد تا مفتول فلزی در آن جای گیرد.

● سیم گیر

در بدنه کلاف سمت چپ می توانید ۷۲ مفتول کوچک که از فلز ساخته شده اند را ببینید. این مفتول ها با طول دو و نیم سانتی متر و ضخامت یک و نیم میلی متر ساخته می شوند که به صورت ردیف های چهار تایی هستند. معمولا فقط بخشی از طول هر سیم گیر داخل چوب کلاف قرار می گیرد و مابقی در جهت بیرون است.

بیشتر بخوانید : آموزش سنتور مقدماتی (متد پایور)